نشست «تجربه‌های مستند در دوران کرونا» برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، در ادامه برنامه‌های دوشنبه‌های سینما که به‌صورت آنلاین در صفحه اینستاگرام خانه هنرمندان ایران برگزار می‌شود، دوشنبه ۵ خرداد نشست «تجربه‌های مستند در دوران کرونا» با حضور الهه نوبخت، حسین کرمانپور و محمد کیاسالار و با مدیریت کیوان کثیریان برگزار شد.
نوبخت در ابتدای این نشست گفت: کار مستندسازان سخت است چون در زمانه‌ای به سر می‌بریم که هر کس یک رسانه دارد؛ مستندساز وقتی بخواهد در مورد یک بحران فیلم بسازد باید سراغ موضوعاتی برود که مردم کمتر به آن پرداخته‌اند یا آنقدر عمیق مورد توجه قرار نگرفته و حالا این وظیفه فیلمساز است که مشاهده دقیق‌تری داشته باشد و نقطه نظر خود را هم در فیلم وارد کند.
وی ادامه داد: در تمام دنیا تصویرهای اولیه از بیمارستان‌ها و کادر درمان و افراد نزدیک به مبتلایان به کرونا منتشر شد. مستندسازان نیز تلاش می‌کردند نوع مواجهه مردم کشور خود با این بیماری را تصویر کنند که در کشورهای مختلف شکل‌های گوناگونی داشته است. تصاویر اولیه در ایران کادر درمان و خیابان‌های خالی و لباس‌های شبیه به هم و ماسک‌های روی صورت بود که شبیه به دیگر نقاط جهان بود، به‌خصوص تصاویری که از پایتخت‌ها و شهرهای بزرگ جهان مخابره می‌شد. این تصاویر احتمالا نمی‌تواند جذابیت زیادی داشته باشد.
این تهیه‌کننده مستند توضیح داد: اما در ایران دیدم فیلمسازان به موضوعات دیگری نیز پرداخته‌اند؛ یکی از دوستان به موضوع تاثیر کرونا بر عشایر پرداخته است، دوست دیگری تاثیر آن بر فضای آموزش و پرورش و نوع تربیت بچه‌ها دنبال می‌کند. یا این موضوع که یک فرد جانباز یا معلول سال‌ها این زندگی را تجربه کرده یا فردی که با جنایت اسیدپاشی روبرو بوده است و می‌گوید در شرایط فعلی با آرامش بیشتری در خیابان‌ها رفت و آمد می‌کنم. کرونا یک موضوع بزرگ در دنیا بود که همه ما را جایی در زندگی‌مان متوقف کرده و توجه‌مان را به داشته‌ها و سلامت‌مان جلب کرده و در واقع یک دگرگونی در انسان ایجاد کرده است. کرونا بر اعمال روزانه‌مان، در فرهنگ، در نوع نگاه به اهداف‌مان و.. تاثیر گذاشته و آن‌را تغییر داده است.
نوبخت افزود: قطعا یک دوران پساکرونای عجیب و قابل تصویر و جذاب برای مخاطب غیرایرانی داریم و ما نیز با فیلم‌های خارجی روبرو خواهیم شد. این قضیه تازه دارد شروع می‌شود، هرچند برخی از دوستان در لحظه دوربین به دست گرفتند و خطر کردند و لحظه‌ها را ثبت کردند. از الان به بعد جذابیت‌هایی که تلویزیون‌های خارجی و جشنواره‌های خارجی به دنبال آن هستند، آن بخش از تاثیری است که کرونا بر زندگی افراد در فرهنگ‌های مختلف می‌گذارد. مثلا رفت و آمدها و در کنار هم بودن‌ها در ایران آنقدر عمیق است که نبود آن دارد مخاطره‌آفرین می‌شود و آدم‌ها را به چالش کشیده است. فیلمساز برای نمونه می‌تواند به این ویژگی مثبت سنت و فرهنگ ایران بپردازد که حالا به یک درد عجیب تبدیل شده است. از سوی دیگر می‌توانیم به این فکر کنیم که این دورهمی‌ها چقدر وقت ما را می‌گرفت و چقدر برای ما آورده ذهنی و فکری و آرامش داشت.
وی در پایان گفت: مستندساز باید الگوی مشخصی از کشور خودش را نشان بدهد و این از فرهنگ و سبک زندگی و ارزش‌های اخلاقی می‌تواند به سمت خارجی‌ها برود و این برای آنها جذاب است. کافیست الان مشاهده‌کنندگان عمیق و دقیقی باشیم و رفتارهای اطرافیان‌مان را به دقت ببینیم که هر کدام نشانه‌ای از فرهنگ و سبک زندگی ماست. اگر به‌دنبال یک کار تاثیرگذار در فستیوال‌ها هستیم باید به سمت قصه‌های ناب یا درد و رنج این اتفاقات در ایران برویم و با زبان اقلیم و فرهنگ خودمان آن‌را تعریف کنیم و کم‌کم به سمت یک زبان قابل فهم برای مخاطب غیرایرانی ببریم. این فرمول یا ساختاری است که دنیا به سمت آن حرکت می‌کند. فستیوال‌های فیلم‌های داستانی دارد تعطیل می‌شود اما فستیوال‌های فیلم‌های مستند فضای بسیار خوبی دارند و فرصت خوبی برای همکاران مستندساز ما فراهم شده است.
پس از آن دکتر کرمانپور در پاسخ به سوال کثیریان درباره مستندهایی که در این ایام در بیمارستان‌ها ساخته شده توضیح داد: پیش از کرونا نیز شاهد مستندسازی در حوزه پزشکی بودیم ولی حضور ذهن ندارم که در ایران مستندسازها به این سبک هجومی وارد فضای بیمارستان شده باشند، به‌رغم خطراتی که این کار به همراه داشت. بنابراین حالا با فوجی روبرو هستیم که هم می‌تواند خوب باشد و هم خروجی‌های آن می‌تواند کار سیستم مستندسازی را لوث کند.
وی ادامه داد: اعتقاد دارم که مستندنگاری و مستندسازی با یکدیگر تفاوت دارند. مثلا مستندهای زمان جنگ بیشتر حالت مستندنگاری دارد؛ فیلمسازان دست به خطر زده و وارد صحنه جنگ شده و حتی به شهادت هم رسیده‌اند، اما آنچه ساخته‌اند مستندنگاری به حساب می‌آید و برای ما سوال ایجاد نمی‌کند یا اگر سوال ایجاد می‌کند سوال عمیقی نیست و به پرسش‌های مختلف در مورد جنگ که هنوز هم وجود دارد، پاسخ نمی‌دهند. از فیلم‌های بلند داستانی انتظار نمی‌رود که پاسخگوی آن سوالات باشد، اما فیلم مستند یا باید به این پرسش‌ها پاسخ بگوید یا سوال‌ها را تشدید کند تا دیگران آن‌را دنبال کنند. اما در زمان جنگ به جز چند مستند مصاحبه‌ای، اکثر کارها مستندنگاری بودند.
مدیرکل روابط عمومی سازمان نظام پزشکی اضافه کرد: مستندسازان جنگ حامیان پر و پا قرصی داشتند اما در مستندسازی بحران‌های پس از ایام جنگ، شاهدیم که مستندسازان چندان دست به خطر نمی‌زنند. در روزهای آغازین بحران کرونا با جاهای مختلفی تماس گرفتم که الان وقت فیلم گرفتن است و در آینده معلوم نیست چه اتفاقی خواهد افتاد. بخش مهمی از مستندسازی تهیه راش است. اما مستندسازان نگران بودند و بسیاری از مستندسازان خوب ما هم مسن بودند و بیماری زمینه‌ای داشتند. جوانان برای این کار رغبت بیشتری داشتند اما از سوی دیگر فاقد تجربه آن مستندسازان بودند. در نهایت فکر می‌کنم به جز یکی دو بیمارستان، ما صحنه‌های ناب مواجهه با کرونا در شمال کشور و قم و تهران و دیگر استان‌ها که بعدها می‌شد با آنها مستند ساخت را از دست دادیم و حیف شد.
کرمانپور ادامه داد: به نظر من مستندسازی بحران باید متولی حکومتی داشته باشد و قانونی وجود داشته باشد که اگر یک مستندساز در فضای بحرانی دچار آسیب شد مورد حمایت قرار بگیرد. اما جای چنین حمایتی در قانون خالی است، در حالی‌که مستندساز دارد برای همین مملکت و تمام دنیا این کار را انجام می‌دهد. در مورد کرونا شک دارم چنان تصاویری در شرایط بحرانی ضبط شده باشند و در دیگر نقاط دنیا احتمالا مستندسازان بیشتری دست به خطر زده‌اند. پس نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم فردا چیزی تولید شود که تاثیر جهانی داشته باشد.
وی افزود: در مورد اینکه چه کنیم که در جهان مستندهای ما دیده شوند چند پیشنهاد دارم و جامعه پزشکی آماده همکاری برای ساخت فیلم‌های مستند است. به نظر من مستندسازان باید در پی چند پرسش باشند؛ چرا در عصری که پزشکی و جهان ادعا می‌کند از نظر تکنولوژی به سمت جهانی شدن رفته، درست از جایی ضربه می‌خورد که در سال ۱۹۱۸ از آنفلونزای اسپانیایی ضربه خورد؟ سازمان جهانی بهداشت با شعار مبارزه با بیماری‌های واگیردار شکل گرفت اما در سال ۲۰۲۱ درست از همین شعار ضربه‌ای توان‌فرسا می‌خوریم که بر اساس تست‌های انجام شده، تاکنون ۴۰۰ هزار کشته و چند میلیون مبتلا برجای گذاشته است و این تعداد را باید بیست سی برابر کرد تا رقم اصلی به دست بیاید.
مدیرکل روابط عمومی سازمان نظام پزشکی ادامه داد: چرا در عصری که مدعی هستیم تمامی تکنولوژی‌ها را کشف کرده‌ایم و سراغ بیماری‌های غیرواگیردار رفته‌ایم، ناگهان از همین موضوع ضربه می‌خوریم و یک پاندمی جهانی رخ می‌دهد و همه را زمین‌گیر می‌کند. سوال دیگر این است که اروپا و آمریکا که مهد تکنولوژی هستند، چرا هم از نظر مرگ و میر و هم از نظر عوارض ناشی از ابتلا بیشترین آمار جهانی را دارند؟ سوال سوم اینکه چرا کرونا به پایتخت چین کشیده نشد؟ این سوالی برای ما پزشکان وجود دارد که چرا وقتی کرونا از ووهان بلافاصله به تمام دنیا انتشار پیدا می‌کند، چرا در داخل خودِ کشور چین به جای دیگر منتشر نشد؟ چهارم این که جنگ لفظی قدرت‌ها با چین و سازمان جهانی بهداشت در مورد اینکه دست به لاپوشانی و پنهان کردن اطلاعات زده‌اید، سوالاتی برای مردم ایران به‌وجود آورده است و اگر مستندساز بتواند پاسخ آنها را پیدا کند خریدار فراوانی خواهد داشت. در مورد ایران هم می‌توان پرسید که چرا ایران در لحظات آغازین از نظر تعداد مبتلایان تبدیل به دومین کشور دنیا شد؟ و چه شد که توانستیم بهتر از اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها آن‌را مدیریت کنیم که می‌تواند باعث یک خودباوری در نظام سلامت ایران شود؟
کرمانپور اضافه کرد: اگر دنبال حقیقت مستند هستیم باید دنبال پاسخ به این سوالات باشیم، بقیه کار مستندنگاری خواهد بود. مستند باید آدم‌ها را به فکر وادارد که چرا این اتفاقات افتاد؟ تفاوت مستندساز ۱۹۱۸ با مستندساز ۲۰۲۱ باید در همین امر باشد. در آن زمان تکنولوژی و دوربین درست حسابی وجود نداشته است. امروز با این‌همه تکنولوژی و آدم‌های تحلیلگر و نرم‌افزاری تحلیل‌کننده اطلاعات، مستندساز الان باید فیلمی بسازد که دیگر چنین اتفاقاتی رخ ندهد و مردم دچار چنین آسیبی نشوند.
وی در پایان گفت: مستندسازان اکثرا دارند به حواشی کرونا و تاثیرات آن بر ارتباطات و.. می‌پردازند؛ اما کرونا از جهت بیماری، یک موضوع کاملا تخصصی است. نقطه مرکزی کرونا بحث سلامت و پزشکی و پرستاری است و باید یک سری از مستندسازان حمایت شوند و بیایند این سوالات را از منتخبان جامعه پزشکی بپرسند. سازمان نظام پزشکی و وزارت بهداشت و وزارت کشور باید از این فیلمسازان حمایت کنند تا دو یا سه مستند تولید شود که بتوانیم در حوزه تخصصی همه‌گیری‌های عفونی به سوالات ده پانزده سال آینده نیز جواب بدهیم و دست چنین مستندسازانی را نیز باید بوسید.
در ادامه این نشست دکتر کیاسالار به رویداد کرونا روایت پرداخت و گفت: پیشنهاد برگزاری رویداد کرونا روایت از طرف سازمان نظام پزشکی ارائه و جلسات ما از فروردین آغاز شد. ظرف مدت یک هفته به یک برنامه عملی تحت عنوان کرونا روایت رسیدیم که قصد دارد داستان‌ها و ماجراهای کرونا را در ده روایت مستند کند. یک روایت هم کرونا به روایت سینما با همه زیرشاخه‌هایش است. شروع کار از سازمان نظام پزشکی بود اما در ادامه بازخوردهای خوبی گرفتیم و ظرف مدتی کوتاه نهادهای ملی و در درجه اول ستاد ملی مدیریت کرونا با ما همراه شدند و اعلام حمایت کردند. همینطور شورای سلامت صدا و سیما، اداره سلامت شهرداری و نهادهای سینمایی مثل بنیاد فارابی و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی همراهی خوبی داشتند. هدف ما اینست که اگر در سال‌ها و دهه‌های بعد به این روزگار رجوع شد، روایت‌هایی دست اول از این دوران سخت تحریم و تنگناهای اقتصادی و چگونگی مدیریت کرونا وجود داشته باشد.
وی توضیح داد: برای این رویداد یک فراخوان عمومی دادیم و عمدتا کادر بهداشت و درمان و همه مردمی که مواجهه با کرونا به تجربه زیسته‌شان تبدیل شده، روایت‌های خود در عرصه‌های مختلف را برای ما می‌فرستند. این رویداد ده بخش و هر بخش مدیر خودش را دارد و ماهیتا به‌شکل فستیوالی دست به انتخاب می‌زنند و آثار در ده مجلد جداگانه تبدیل به کتاب می‌شوند. مدیران شاخه‌های مختلف یافته‌های خودشان و آثاری که نمی‌خواهند از دست برود را نیز در بخشی از کتاب می‌گنجانند.
دبیر جشنواره فیلم سلامت اضافه کرد: برای ارائه آثار، اصل بر این است که از پلتفرم‌های آماده استفاده کنیم. مثلا در بخش مستند قرار شده در جشنواره سینما حقیقت امسال بخشی تحت عنوان کرونا روایت داشته باشیم و برای آن پنل تدارک دیده شود یا متناسب با شرایط ورکشاپ‌های برگزار شود. هم‌چنین در توافق با بیناد سینمایی فارابی قرار شده از راش‌هایی که از کادر درمان و عموم مردم به دست ما می‌رسد و همینطور از بخش کرونا به روایت ادبیات فیلم مستند ساخته شود یا سوژه‌های نهفته در آنها تبدیل به فیلم داستانی شود. کرونا به روایت سینما خود شامل هشت بخش است که مستندهای حرفه‌ای در حال ساخت و فیلم‌های کوتاه و پویانمایی‌ها را هم شامل می‌شود.
کیاسالار ادامه داد: فراخوان کار چهارم اردیبهشت منتشر شده است و مورد استقبال بسیار خوبی قرار گرفته است. ستاد ملی مدیریت کرونا، اداره سلامت شهرداری و جمعیت هلال احمر آثاری را که در زمینه مدیریت کرونا تولید شده بودند در اختیار ما قرار دادند. مجموعه پر و پیمانی خواهیم داشت. چیزی که در رویداد کرونا روایت شاهدش هستم و از تجربه‌های قبلی خودم متفاوت است اینست که ماجرا دارد ملی پیش می‌رود. در جشنواره فیلم سلامت محتوای حرفه‌ای جشنواره برای ما خیلی اهمیت داشت ولی در اینجا در عین ثبت آثار حرفه‌ای، آثاری بسیار ساده داریم که بسیار اصیل و ارزشمندند.
وی در پایان گفت: فضای شبکه‌های اجتماعی یک فضای مصرفی است که آثار در آن نمی‌مانند اما با مجلدات ده‌گانه‌ای که خواهیم ساخت و با آثار سینمایی که از همین راش‌های ساده تولید خواهد شد، آثاری ماندگار بوجود خواهد آمد که در حافظه سینمای ایران باقی می‌ماند. اغلب فیلمنامه‌هایی که دیده‌ام و قرار است در فضای حرفه‌ای ساخته شوند، به تخیل تکیه دارند؛ در حالی‌که ما روایت‌های بسیار خوبی داریم که حتی نیاز به پردازش زیادی ندارند و از زبان کسانی‌ست که به این ماجرا مبتلا بوده‌اند و می‌تواند به داستان‌های فوق‌العاده تبدیل شود.