در چهارصد و پنجاه و هشتمین برنامه سینماتک خانه هنرمندان ایران، دوشنبه ۹ دی فیلم «راه» به کارگردانی ییلماز گونی در سالن استاد ناصری به نمایش در آمد. پس از آن نیز نشست نقد و بررسی فیلم با حضور خسرو معصومی و سامان بیات برگزار شد.
معصومی در ابتدای این نشست به کارنامه گونی پرداخت و گفت: گونی سه سال پیش از آغاز جنگ جهانی دوم در روستایی در نزدیکی شهر آدنا یه دنیا آمد؛ پدرش مباشر ارباب بود و خودش هم در مزارع پنبه کار می‌کرد و هم‌زمان درس می‌خواند. کتاب‌های مختلفی می‌خواند که برخی برایش تکان‌دهنده بوده است، از عزیز نسین تا چخوف و تولستوی و.. گونی در دوران جوانی با دیدن دو فیلم «در بارانداز» و «رودخانه وحشی» از الیا کازان به‌شدت به سینما علاقمند می‌شود و مشغول فروش فیلم می‌شود و برای چادرنشینان اطراف روستای‌شان نیز فیلم‌هایی را به نمایش می‌گذارد. سپس برای ادامه تحصیل به آنکارا می‌رود و مشغول تحصیل در رشته حقوق می‌شود. در دوران تحصیل در دانشگاه کار هم می‌کند و سختی‌های زندگی باعث می‌شود که ادبیات فشار سرلوحه زندگی‌اش قرار بگیرد.
وی ادامه داد: آنچه باعث معرفی ییلماز گونی به جامعه فرهنگی ترکیه شد، مجموعه داستانی‌ست از او که در سال ۱۹۵۸ منتشر شد. بعدها یک فرد نمایشنامه‌نویس با او طرح دوستی می‌ریزد و گونی را به عاطف ییلماز معرفی می‌کند که یکی از فیلمسازان برجسته ترکیه بود و گونی در فیلم‌های او به‌عنوان بازیگر ظاهر می‌شود. زمانی که او در مقام یک بازیگر در ترکیه شناخته می‌شود، به‌عنوان فیلمنامه‌نویس نیز با عاطف ییلماز همکاری می‌کند و بعدتر دستیار او می‌شود.
کارگردان «رسم عاشق‌کشی» اضافه کرد: گونی در سال ۱۹۶۱ رمانی منتشر می‌کند که کاملا مشخص می‌کند او یک نویسنده چپ و ضد حکومت است و در نوشته‌هایش نیز به نحوی خشونتش نسبت به حاکمیت را نشان می‌دهد. برای نوشتن این کتاب، او با ۱۸ ماه زندان و ۸ ماه تبعید مجازات می‌شود. پس از آزادی از زندان شروع به ساخت فیلم مستند می‌کند و در سال ۱۹۶۵ اولین فیلم سینمایی‌اش را می‌سازد. وقتی گونی مشغول ساخت فیلم دوم خود بود، درگیری دانشجویان ترکیه با حکومت پیش می‌آید و او نیز از دانشجویان حمایت می‌کند؛ همین امر باعث می‌شود بدون هرگونه محاکمه‌ای، او را به ۲۷ ماه زندان محکوم کنند که بعد در عفو عمومی بخشیده می‌شود. گونی طی سال‌های ۱۹۶۵ تا ۱۹۶۷ کمپانی فیلم خودش را تاسیس می‌کند و در آنجا آثاری می‌سازد که در کارنامه‌اش ماندگار می‌شوند.
معصومی در ادامه صحبت‌هایش گفت: گونی فیلم «دشمن» را پس از آزادی از زندان ساخت که از ظهور کارگردانی غیرمتعارف در سینمای ترکیه خبر می‌داد. پس از آن وقتی فیلم «اضطراب» را می‌سازد دوباره به زندان می‌افتد. گونی ۴۷ سال زندگی کرد اما برای او ۱۰۰ سال مجازات زندان در نظر گرفتند. زمانی که مشغول ساخت فیلم «بینوایان» بود و در پی کودتای ژنرال کنعان، از آنجایی که روشن بود که گونی مرام اشتراکی دارد و یک کرد کمونیست است، او را به دلایل واهی به ۲۸ سال زندان محکوم کردند و سپس در دادگاه تجدیدنظر این حکم را به ۱۸ سال زندان تبدیل کردند و گونی ۸ سال را در زندان سپری کرد.
وی افزود: او در مجموع ۲۲ فیلم ساخته است و برای نمونه فیلم «امید» را با «دزد دوچرخه» دسیکا مقایسه کرده‌اند. فاتح آکین در خاطراتش می‌گوید زمانی که گونی در زندان بود، گروهی از روشنفکران از دولت کودتایی ترکیه خواستند در زندان به او امکان مطالعه و نوشتن بدهند. به‌دلیل شرایط حاکم بر زندان، گونی امکان نوشتن نداشت اما از زندانیان می‌خواهد که داستان‌های زندگی خود را به او بدهند تا آنها را به فیلم تبدیل کند و در نهایت سه داستان از میان این داستان‌ها توسط فیلمسازان مختلف ساخته می‌شوند.
کارگردان «جایی در دوردست» سپس به نحوه ساخت فیلم «راه» پرداخت و گفت: گونی دستیاری به اسم شریف گورن داشت که در ایام زندان به ملاقات او می‌رفت؛ گونی روی کاغذ سیگار فیلمنامه فیلم «راه» را جزء به جزء می‌نویسد و به دست گورن می‌رساند و از او می‌خواهد که آن‌را بسازد. به این ترتیب بدون اینکه کسی پی ببرد که پای گونی در میان است، فیلم «راه» در جای‌جای کشور ترکیه توسط شریف گورن ساخته می‌شود. پس از ۸ سال زندان گونی به سوئیس می‌رود و راش‌های فیلم که به‌طور قاچاقی از ترکیه خارج شده را مخفیانه مونتاژ می‌کند و آن‌را به جشنواره فیلم کن می‌فرستد. «راه» موفق می‌شود به همراه فیلم «گمشده» گاوراس برنده جایزه نخل طلای کن شود. این امر موجب برانگیختن خشم دولت کودتاگر ترکیه می‌شود و تابعیت کشور ترکیه را از او سلب می‌کنند، آثارش را به آتش می‌کشند و فیلم‌هایش را بایگانی می‌کنند. نمایش فیلم «راه» نیز برای سال‌های طولانی در ترکیه ممنوع بود.
معصومی ادامه داد: «راه» روایتگر دردهای انسان است و سختی‌های زندگی آدم‌ها را تصویر می‌کند. فیلمنامه این فیلم استثنایی‌ست؛ پنج موضوع در پنج شهر ترکیه پی گرفته می‌شود آنهم بدون اینکه تداوم زمانی وجود داشته باشد. مانند مسابقه دو امدادی، هر کدام از شخصیت‌های فیلم پس از روایت قصه زندگی‌اش چوب مسابقه را به نفر بعد می‌رساند تا روایتگر قصه زندگی خودش شود. مساله شهرهای شمال و جنوب ترکیه همواره برای ییلماز گونی مطرح بود و می‌گفت کردها در این موقعیت اقلیمی مورد اجحاف قرار می‌گیرند. آنچه در این فیلم مهم است، زندان‌های کوچکی است که گونی مورد اشاره قرار می‌دهد. او به ما می‌گوید گمان نکنید که این زندانی‌ها پس از آزادی وارد یک زندگی شاد می‌شوند؛ نه، آنها وارد زندان‌های تعصب و کینه و.. می‌شوند و در هر یک از اپیزودهای فیلم از این صحبت‌ها می‌گوید. شخصیت‌های اصلی فیلم همگی مرد هستند اما می‌بینیم این زن‌ها هستند که مورد اجحاف قرار می‌گیرند.
وی در پایان گفت: خیلی از فیلم‌های سینما من را تکان داده و «راه» نیز یکی از آن فیلم‌هاست. «راه» فیلمی بسیار تاثیرگذار است که بارها به تماشای آن نشسته‌ام و هر بار در لحظاتی از فیلم بی‌اختیار اشک ریخته‌ام. شاید برخی تماشاگران فیلم‌های تلخ را دوست نداشته باشند ولی همیشه تلخی‌هاست که ما را به حرکت وامی‌دارد. گونی فیلمساز محبوب پاراجانف بود و عباس کیارستمی نیز به‌شدت به فیلم «راه» علاقمند بود. من زمانی که دانشجو بودم از طریق استادم هوشنگ طاهری با این فیلم آشنا شدم و برایم به‌شدت تکان‌دهنده بود و هنوز هم تکان‌دهنده است.