به بهانه نمايش عكس‌هاى گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان از آرشيو شخصى مميز در نمايشگاه پانزدهمين سالگرد مرتضی مميز، مروری می‌کنیم بر تاریخچه شکل‌گیری و فعالیت گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان.
گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان در سال ۱۳۵۳ با هفت عضو آغاز به‌کار کرد؛ مارکو گریگوریان، مرتضی ممیز، غلامحسین نامی، سیراک ملکنیان، مسعود عربشاهی، میرعبدالرضا دریابیگی و فرامرز پیلارام.
بر اساس روایت استاد غلامحسین نامی، در دهه پنجاه آثار کپی به اسم هنر مدرن در نمایشگاه‌های هنری ارائه می‌شد و مقابله با همین مساله سرآغاز شکل‌گیری گروه آزاد می‌شود؛ «در اوایل دهه ۵۰ موج نوگرایی مبتذل و شبه‌مدرنیسم به درجه‌ای گسترش یافت كه هر بی‌هنری با تقلید كور از آثار مبتذل غربی به خود اجازه می‌داد خود را هنرمند مدرنیست بخواند و آثار بی‌محتوای خود را در گالری‌های شهر با تبلیغات فراوان به نمایش گذارد».
هنرمندان گروه آزاد به پیشنهاد اولیه مارکو گریگوریان و در اعتراض به چنین وضعیتی تصمیم می‌گیرند کاری اساسی در پیش بگیرند؛ آنها با تدوین یک آیین‌نامه و تعیین اهداف بر آن می‌شوند که نوترین جنبه‌های مدرنسیم دنیا را به‌شکل اصولی ارائه دهند تا خون تازه‌ای به رگ‌های هنر معاصر ایران تزریق شود.
در اولین مانیفست گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان به اهداف این گروه اشاره شده است؛ «ایجاد تغییر در جو هنری موجود جامعه از طریق ارائه آثار هنری نو، خلاق و پر محتوا و هماهنگ با جنبش‌های نوین و راستین هنر جهانی» مهم‌ترین هدف این گروه بود.
دیگر اهداف شکل‌گیری و فعالیت گروه عبارت بودند از «برگزاری نمایشگاه‌های داخلی و خارجی از آثار اعضاء، ارتباط با هنرمندان جهان و موزه‌های معتبر بین‌المللی، چاپ كتاب آثار هنرمندان و ایجاد امكانات تعاونی و انتشاراتی، همكاری نزدیك با سازمان‌ها، كمیته‌ها و گالری‌های هنری ایرانی و خارجی، حمایت از هنرمندان جوان با استعداد و دیگر فعالیت‌های مفید در جهت اعتلای سطح خلاقیت‌های هنری هنرمندان و اطلاع‌رسانی صحیح هنری به مردم جامعه».
مانیفست گروه آزاد هم‌چنین رفتار گالری‌دارهای كاسب‌كار را به‌شدت زیر سوال برده بود؛ آنهایی كه «با عرضه كارهای بی‌محتوا، مبتذل و ضدهنری، به رواج ابتذال هنر و تخریب سلیقه هنری جامعه همت گماشته بودند».
گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان با شرکت در نمایشگاه بین‌المللی تهران در سال ۱۳۵۳، اعلام حضور کرد و پس از آن در شش نمایشگاه دیگر نیز شرکت کرد؛ نمایشگاه گالری مس، نمایشگاه آبی، نمایشگاه گنج و گستره یک، نمایشگاه گنج و گستره دو، نمایشگاه بین‌المللی بازل سوییس و نمایشگاه بین‌المللی واشنگتن.
استاد غلامحسین نامی آثار خلق‌شده توسط این گروه را زیرمجموعه Conceptual art می‌داند؛ «گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان با تشكیل نمایشگاه‌های متعدد از آثار حجمی و كانسپچوال آرت كه سرشار از پیام‌های انسانی و انتقاد از اوضاع اجتماعی جامعه بود، و از این بابت مسائل و مشكلات سیاسی نیز برای بعضی از اعضای گروه به‌وجود آورد، جو هنری كشور را به‌شدت دگرگون ساخت و بیش از همه نسل جوان هنرمند را تحت‌تاثیر قرار داد».
سیراک ملکنیان درباره جایگاه و اهمیت این گروه گفته «گروه آزاد هنر اين مملکت را تکان داد و جنبش عظيمي در آن به وجود آورد» و استاد نامی آن‌را «تنها گروه جدی و رسمی در طول نقاشی ایران» توصیف کرده است.
گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان سرانجام در سال ۱۳۵۶ منحل شد. استاد غلامحسین نامی «مخالفت‌های شدید بدخواهان» با فعالیت‌های این گروه را به‌عنوان دلیل انحلال آن مطرح کرده است؛ مخالفت آنها كه «این گروه را مانعی بزرگ در سر راه عوام‌فریبی و كاسب‌كاری خویش می‌پنداشتند».