ششمین نشست مجازی «خشت؛ جستارهایی در سپهر معماری و شهر» با موضوع بررسی سه مفهوم؛ معماری، معماری ایران و معماری معاصر ایران در سیر تحول سازمان فضایی خانه، پنجشنبه ۲۵ آذر در صفحه اینستاگرام خانه هنرمندان ایران برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، در این برنامه وحید شالی امینی، مدرس دانشگاه به گفتگو با محمدرضا حائری، معمار و شهرساز پرداخت.
در این نشست محمدرضا حائری عنوان کرد: معماری ایران را ۲ دوره خیلی طولانی تقسیم کردند؛ دوره باستان و دوره اسلامی. این دوره‌ها در ادامه و مکمل هم بوده‌اند. در سلسله قاجار به ویژه پس از فتحعلی‌شاه و پسرش عباس‌میرزا، مسئله تغییرات و جدید شدن آغاز شد. پیشنهاد من این است که دوره جدیدی که از آن با نام معماری معاصر یاد می‌کنیم، به ۳ دوره تقسیم کنیم. بحث این است که دوره معاصر را از چه زمان شروع کنیم. برخی می‌گویند از ابتدای قاجار، عده‌ای می‌گویند از مشروطه، و برخی می‌گویند از زمان رضا شاه.
وی افزود: اگر دوره معاصر را ۳ دوره در نظر بگیریم؛ دوره معاصر متقدم یا قدیمی که از ابتدای قاجار شروع می‌شود تا سال ۱۳۰۰، دوره معاصر میانی که از سال ۱۳۰۰ تا سال ۱۳۴۰ است و بیشتر همان معماری دوره رضاشاهی است، از سال ۱۳۴۰ تا امروز را دوره معاصر کنونی یا متاخر در نظر بگیریم. این تقسیم بندی اعتباری و بر اساس تاریخ هنر است. اما مسئله مهم این است که از ۱۳۴۰ اتفاقات مهمی در این حوزه رخ داده است.
وی ادامه داد: از سال ۱۳۴۰ با تکیه بر تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که رخ داده و با رشد عظیم شهرنشینی، تحقق معماری ایران رنگ می‌بازد و ساختمان‌سازی به سرعت فراگیر می‌شود.
این معمار گفت: معماری در همه جای جهان معنای مشابه دارد. لغت معماری به تنهایی، از نظر اجتماعی یک جریان اجتماعی است. از نظر اقتصادی یک نهاد است. اما از نظر معنایی، معادل کیفیت است. ما الان در غیبت معماری به مفهوم اجتماعی و اقتصادی به سر می‌بریم و معماران آن جایگاهی که باید را ندارند.
وی درباره کیفیت معماری اظهار کرد: بنا نماینده مجسم معماری است و کیفیت، حالات و وضعیت‌هایی است که بنا را به ساحت معماری وارد می‌کند. این ایجاد کیفیت در بنا برای زندگی آدمیان با تکیه بر سازماندهی آگاهانه مصالح است و مصالح تنها مصالح ساختمانی نیست. ایجاد کیفیت در آبادی‌ها، شهرها و روستاها برای جامعه، با تکیه بر مدیریت آگاهانه مصالح است. کیفیت بدون توجه به کمیت، معنی ندارد. حتما کمیت مد نظر است و کمیت است که به کیفیت می‌رسد. شرایطی که کمیت را به کیفیت می‌رساند مهم است و باید دانش و خلاقیت داشت.
حائری درباره مصالح معماری بیان کرد: ما در معماری ایران از ۳ گونه مصالح استفاده می‌کردیم. یکی از آن مصالح ساختمانی است، دوم مصالح جانبخش و سوم مصالح اجتماعی است. مصالح جانبخش و اجتماعی هستند که کیفیت را وارد معماری می‌کنند. مجموعه کاربرد حداقل ۵ عنصر مهم، فضا، نور، سبزینه، آب و جریان هوا، فضا را زنده نگه می‌دارد. این مصالح جانبخش باعث شدند که در معماری ایران، فضا در سه گونه بسط پیدا کرده است؛ بسط فضایی، بسط چشم‌اندازی، بسط نوری. در جامعه ما حریم، اشراف و تناسبات، قراداد اجتماعی است.
وی ادامه داد: خرافات در معماری ایران یعنی اینکه اگر کسی قوس، گنبد و کاشی آبی گذاشت، نامش را معماری ایرانی بگذاریم. کار امروز ساختمان‌سازی زندان کردن فضا و قفس‌سازی است اما بر عکس آن کار معماری ایرانی آزاد کردن فضا است.
محمدرضا حائری گفت: کمبود معماری ما خلاقیت نیست. به معماران جوان و علاقمند می‌گویم که نگران خلاقیت نباشند و نگران دانش باشند. ما فاقد آگاهی لازم هستیم، جایگاه خودمان را نمی‌شناسیم و در بازار مستغلات زمین و ساختمان که بی‌قانون و با رانت حرکت می‌کند، خودمان را گیر انداختیم. باید متوجه این گیر افتادن باشم و دانش و آگاهی لازم را به کار ببریم. فقط شهرها نیستند که نیازمند معماری‌اند. ما اصلا مطالبات معماری نداریم. جامعه طالب معماری نیست و جامعه تابع سندی است که باید جایی سقفی داشته باشد و البته این مسئله معماران نیست. مسئله این است که نا آنجایی که می‌توانیم بسازیم را با دانش و آگاهی بسازیم. روستاهای ما خیلی نیاز دارند. ما باید از شهرهای بزرگ بیرون بیاییم و به سراسر ایران برویم.