هشتمین نشست مجازی «تجسم» با موضوع جستار-عکس و تحت عنوان مستند اجتماعی، پنجشنبه 25 آذر در صفحه اینستاگرام خانه هنرمندان ایران برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، در این برنامه هوفر حقیقی، عکاس، نویسنده، مدرس و پژوهشگر بینارشته‌ای عکاسی و فلسفه به گفتگو با آیدین باقری، عکاس و پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسی پرداخت.
در این نشست مجازی، آیدین باقری با اشاره به مجموعه زنده باد کارخانه اظهار کرد: در سخن دبیری این کتاب اشاره کردم که خلایی جدی داریم و در همه پدیده‌ها می‌توان آن را پیدا کرد و ساده می‌گویم که عکاسی مستند اجتماعی در تجربه روایتمندی، تا حد امکان ضعیف است.
وی ادامه داد: بسیاری از سوژه‌هایی را داریم که 100 سال است درباره‌اش صحبت می‌کنیم اما وقتی درباره حافظه تجربی آن حرف می‌زنیم عملا با ناپدیداری روبرو می‌شویم. در زنده باد کارخانه که کتاب اول از جستار عکس مستند اجتماعی است بحث روی کارخانه به مثابه رخداد بود. پس از انقلاب، گالری امکان برای نخستین بار مجموعه‌ای درباره کارخانه منتشر کرد و این دومین کار در این باره است و چرا باید بین این دو کار 40 سال فاصله باشد؟
این عکاس توضیح داد: عکاس اجتماعی باید لایه مردم دوم یا کارگران را بیرون بیاورد و خود این فرد با این شرایط نمی‌تواند به بازنمایی برسد از این رو عکاسی مستند اجتماعی به هنر مسلح مداخله‌گر تبدیل می‌شود. وقتی از عکاسی مستند اجتماعی درست استفاده کنی می‌توانی چند برابر دیگر رسانه‌ها بهره‌وری کنی و من مستند اجتماعی را اینگونه می‌بینم.
باقری تاکید کرد: من در این پروژه فقط به عنوان عکاس وارد میدان نشدم بلکه لحظاتی پژوهشگر و لحظاتی مصاحبه‌گر بودم و گاهی در گفت‌وگو با جستار نویس گفت‌وگو می‌کردم. در تک تک پروژه‌ها فقط امر عکاسانه ندارم.
وی عنوان کرد: جستار یک ویژگی دارد و فراتر از محدودیت‌های ارتیکل یا دلنوشته که شخصی است، دستمان در تخیل باز است. در جستار هر چیزی در ذهن داریم می‌آوریم، آزادی عمل داریم و برحسب اطلاعات موجود، تخیل خود را بدون ترس می‌آوری و مخاطب ما در این نگاه، عمومی‌تر است.
این عکاس گفت: جستار به کمک آمد تا در آثار این مجموعه در عین حال که به تعداد فریم‌ها نچربد، مکمل شد. اگر ادعا نکنیم که به یک وضعیت بینارشته‌ای در مجموعه زنده باد کارخانه ورود نکردیم اما گامی موثر در این راه برداشته شده است. در این مجموعه فقط با حضور جامعه‌شناسان و اقتصاددانان روبرو نیستیم.
باقری یادآور شد: مخاطبان با کار روبرو شده و نظرات و انتقادات خود را داشتند اما در مجموع به این مهم که تلفیق درستی شکل گرفته اشاره کردند.
وی توضیح داد: واقعا از خودمان باید بپرسیم چیزی که روی دیوار گالری بردیم آیا نسبت من را با معاصریت روشن می‌کند و من در لحظه اکنون زندگی می‌کنم؟ ما با حجم اتفاقات مناقشه برانگیز روبرو هستیم و پس از رصدهایم از 1357، اگر انقلاب و جنگ را کم کنیم خروجی عکاسی مستند اجتماعی چیست؟ فرض کنید آژانس مگنوم را باز کنیم و نگاهی سردستی بیاندازیم که در دنیا چه خبر است. ما تا چه اندازه توانسته‌ایم اینکار را کنیم و نقش دانشگاه عکاسی چیست؟ آیا قرار است کلا به سمت عکاسی استیج و موج برویم؟
این عکاس تصریح کرد: بهمن محصص به نکته‌ای اشاره کرد که نقاشی کردن به نیاز روزانه من تبدیل شده است. عکاسی 13 سال کار نمی‌کند و باز می‌گوییم عکاس. اما روزانه دوربین با من است و مشق روزانه‌ام را دارم. در نقطه‌ای ایستاده‌ایم که نمی‌توانیم بگوییم عکاسی ابزار است و نیست. در تمرین مداوم و مدام دیدن عکس خوب نه عکس زرد، به شخص مولف می‌توان تبدیل شد. مسیری که تجربی و در جایی غیرتجربی طی کردم اینگونه بوده است. این امر به الباقی بخش‌ها نیز تسری پیدا می‌کند اما جایی هم عکاسی به ابزار تبدیل می‌شود.
باقری تاکید کرد: بحرانی که امروز داریم این است که وقتی از عکاسی مستند اجتماعی حرف می‌زنیم انگار از تک فریم فتوژورنالی حرف می‌زنیم که قرار است مثل بمب صدا کند و این خلاقیت را از عکاس می‌گیرد. معتقدم صحنه تهی شده است. صحنه عکاسی مستند اجتماعی تهی شده است و با این حجم از پدیده‌ها، اگر به فکر خیابان گرافی باشیم یا عکاسی در طبیعت را پیشه کنیم مسیر را اشتباه رفته‌ایم. این نوع عکاسی را نفی نمی‌کنم اما باید بفهمیم وقتی از عکاسی مستند اجتماعی حرف می‌زنیم منظور چیست.
وی گفت: باید افراد اول تکلیفشان را با جغرافیا، زمان و سوژه روشن کنند. اول باید به سوژه اشراف داشته باشیم، باید درباره موضوع اطلاعات کسب کنیم و حتی چند جلسه بدون دوربین به سمت سوژه برویم. گاه باید خوب دید. تمام این‌ها که انجام شد مسئله‌مندی عکاس و ماحصل انباشت عکاس در سیری که بدان اشاره شد کار می‌شود.
این عکاس عنوان کرد: فرض کنید می‌گویند در جایی که جنگ است عکاسی کن، شما بروید و فقط صحنه نبرد را عکاسی کنید. کل این رخداد یک پشت صحنه دارد و همه این‌ها را فاکتور بگیریم و فقط بمباران و موشک و خون را عکاسی کنیم؟ در انقلاب 57 خیلی افراد عکاسی کردند اما من کماکان درخشان‌ترین مجموعه را برای دیوید برنت می‌دانم.