هفتمین نشست مجازی «نهاد» پیرامون ماهیت و کارکرد خانه‌ها و انجمن‌های هنری با موضوع «انجمن تصویرگران ایران؛ دیروز، امروز، فردا» عصر یکشنبه ۱۷ مرداد ماه در صفحه اینستاگرام خانه هنرمندان ایران برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، در این برنامه آسیه مزینانی به گفت‌وگو با علی بوذری، مدیرعامل انجمن تصویرگران ایران پرداخت.
در ابتدای این برنامه علی بوذری با اشاره به فرصت بهره‌مندی از برنامه‌های لایو مجازی در شرایط کرونا گفت: ما در انجمن تصویرگران نیز به بهانه‌های مختلف این لایوها را با تصویرگران یا متخصصین موضوع تصویرگری برگزار می‌کنیم که خیلی با استقبال مواجه می‌شود و طبیعتا مخاطبان بیشتری هم دارد. امیدوارم این گرفتاری‌ها حل شود و به زودی بتوانیم برنامه‌ها و جلسات حضوری داشته باشیم.
مزینانی به فعال بودن انجمن تصویرگران ایران در فضای مجازی اشاره کرد که برنامه‌های قابل تامل و توجهی دارند و گفت: در شرایط کرونا، هنرمندان لطمات بسیاری دیده‌اند، اما انجمن تصویرگران اگرچه با تعطیلی‌‌های بسیار در بخش نمایشگاهی روبه‌رو شد، روی فضای مجازی و فعال کردن صفحه اینستاگرام تمرکز کرد و زحمات بسیار دیگری نیز کشیده می‌شود.
بوذری بیان کرد: اعضای انجمن تصویرگران گروهی از هنرمندان هستند که ضربه بزرگی را از این شرایط همه‌گیری کرونا خوردند. چون کار تصویرگری بر پایه سفارش شکل می‌گیرد، در ایران متاسفانه بدنه نشر بسیار ضعیف و شکننده است و این داستان همه گیری باعث شد که بیش از پیش این بدنه ضعیف و ضعیف‌تر شود و تمام پدیدآورندگان، نه تنها تصویرگران بلکه نویسندگان و تمام اصحاب نشر، به این واسطه صدمه بخورند. به هر حال کسی که در حیطه هنرهای زیبا کار می‌کند، یک نقاش می‌تواند کار نقاشی‌اش را انجام دهد و امکان دارد که خریدار خصوصی داشته باشد و در آتلیه کارش را ببیند. ولی کار تصویرگری بدون سفارش دهنده بی‌معنی می‌شود، مثل کار گرافیک می‌ماند که پشتش یک سفارش دهنده وجود دارد. بنابرای من فکر می‌کنم اعضای انجمن تصویرگران از این قضیه کرونا صدمه خوردند و ما سعی کردیم یک سری برنامه‌ها و نمایشگاه‌هایی را از جمله همان نمایشگاه سالیانه را به شکل لایو در سایت انجمن و برخی از نمایشگاه‌ها را با همکاری خانه هنرمندان ایران به شکل حضوری برگزار کنیم و یا از این فرصت استفاده کنیم و نشست‌ها و همایش‌هایی را بگذاریم.
وی افزود: طبق هر دو سالی که برنامه‌ای با عنوان همایش کتابهای تصویری داشایم، امسال نیز در ماه آبان همزمان با نمایشگاه هفته تصویرگری، این برنامه همایش کتابهای تصویری را به شکل لایو خواهیم داشت، چون مطمئن نیستم که ما امسال نیز بتوانیم نمایشگاه حضوری داشته باشیم. شاید نمایشگاه‌های کوچک که افتتاحیه مفصلی ندارد و بازدیدکنندگان تعداد کمتری هستند را بتوان حضوری برگزار کرد. ولی برنامه‌های مهم‌تری مانند هفته تصویرگری که برای افتتاحیه آن صدها نفر در خانه هنرمندان ایران حضور پیدا می‌کردند، در شرایط فعلی اصلاً امکانپذیر نیست و اصلا به صلاح نیست که انجام شود. به همین خاطر ما ناچار شدیم که چند برنامه از برنامه‌های انجمن را فعلا متوقف کنیم که یکی از آن برنامه نشان آبان بود که همزمان با هفته تصویرگری برگزار می‌شد. سالیان سال این نشان را ما به اعضای پیشکسوت و تصویرگران جوان و خلاق در چهار گروه مختلف اهدا کرده بودیم و سال گذشته ناچار شدیم این جایزه را فعلا متوقف کنیم. به نظرم لطف این جایزه در این است که هنرمند حضور داشته باشد، سخنرانی کند و ما بتوانیم از آثارش لذت ببریم، و اینکه اگر به شکل مجازی شود یک بخش بزرگی از هدف اصلی که این جایزه و نمایشگاه دارد، از بین می‌رود. در این شرایط ما ناچار شدیم روی فضای مجازی تمرکز کنیم و امیدوارم با کمتر و کنترل شدن بیماری کرونا، شاید سال آینده بتوانیم دوباره آن برنامه‌های مفصل و پر جمعیت‌مان را داشته باشیم و بتوانیم آنها را به شکل حضوری برگزار کنیم.
وی درباره اسیب‌هایی که متوجه هنرمندان از همه گیری بیماری کرونا شد، اظهار کرد: درباره این موضوع همیشه انجمن با نهادهای مختلفی مثل وزارت ارشاد رایزنی کرده و همیشه این ضرری که هنرمندان و مشخصا تصویرگران در این دوره داشته‌اند را منعکس کرده است. به هر حال وزارت ارشاد نیز بعضی وقت‌ها توانسته کمک کند و بعضی وقت‌ها هم نتوانسته است. در حال شرایط امروز نه تنها در ایران بلکه در جهان، به شکل باورنکردنی غیرقابل پیش بینی است و نمی‌توان روی هیچ موضوعی برنامه‌ریزی و پیش‌بینی کرد. طبیعتاً اگر کمک‌هایی بوده، خیلی محدود بوده یا با تاخیر انجام شده است ولی واقعا انجمن تصویرگران تلاش کرده در این زمینه کمک کند و من فکر می کنم هیچ کدام از این کمک ها در حد ضرر و زیان و خسارتی که هنرمندان، نه تنها از اعضای انجمن تصویرگران و به طور کلی هنرمندان این مملکت به خاطر این همه گیری بیماری کرونا بردند، نبوده است.
در ادامه آسیه مزینانی نیز به استفاده از هنر در جهان برای تلطیف روحیه جامعه در شرایط کرونایی اشاره کرد و بوذری درباره فعالیت‌های پیش از کرونای این انجمن گفت: فکر می‌کنم یکی از خاصیت های انجمن ها این است که یک دورهمیِ هایی را داشته باشند تا تصویرگران و کسانی که هم صنف هستند با هم آشنا شوند، بتوانند تبادل نظر کنند، از این طریق کار خودشان را گسترش دهند و این باعث هم افزایی شود. ما به مناسبت‌های مختلف سعی می‌کردیم که این برنامه‌های دورهمی را داشته باشیم، گاهی بعضی از اعضا خیلی استقبال نمی کردند و الان خیلی‌هایشان می گویند که واقعا ما قدر ندانستیم همه ما لحظه شماری می کنیم که بتوانیم دوباره دور هم جمع شویم. امیدوارم که بتوانیم به هرحال به زودی این اتفاق بیفتد، دور هم جمع شویم، دیدارها با برنامه‌های جدید و اتفاقات خوب تازه شود.
مزینانی درباره برگزاری هفته تصویرگری گفت که یکی از بزرگترین ایونت‌های انجمن تصویرگران ایران است که همیشه در خانه هنرمندان ایران برگزار می‌شد. شاید یکی از ویژگی‌های کرونا این بود که ما قدر یکدیگر، لحظه‌ها و اتفاقاتی که به نظر بدیهی بود را بیشتر دانستیم و در ادامه از تاریخ و سنت تصویرگری پرسید.
مدیرعامل انجمن تصویرگران ایران در پاسخ عنوان کرد: تصویرگری ایران یکی از قدیمی‌ترین هنرهایی است که ما در ایران داریم، اگر نگارگری در ایران را به عنوان تصویرگری در نظر بگیریم. چون ما تصویرگری را معمولا در کتاب‌ها می‌بینیم، یکی از شاخه‌های اصلی این هنر، تصویرگری داستانی است. آن چیزی که امروز در ایران بیشتر با عنوان تصویرگری میشناسیم تصویرگری داستانی است و این ادامه همان سنت نگارگری در نسخه خطی است. ولی تصویرگری به شیوه معاصر و مدرنی که امروز با آن حداقل در بخش تصویرسازی داستانی مواجهیم، حدودا از دهه ۳۰ و ۴۰ بیشتر خودش را نشان می‌دهد، در نشریات با تاسیس موسساتی مثل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که تلاش می‌کند کتابهای تصویری مناسب برای کودکان با پدیدآورندگان ایرانی را خلق کند. تا این دهه بیشتر کتابهای که تولید می‌شد با کیفیت مطلوب نداشته یا معمولاً ترجمه‌ای از ادبیات خارجی بود. با تاسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و هدفی که برای این نهاد در جهت تدوین کتاب با پدیدآورندگان ایرانی تعریف می‌شود، به نظر من تصویرگری وارد یک شاخه جدیدی می‌شود.
وی ادامه داد: در آن دوره تصویرگری ایران بسیار در جهان شناخته شده بود و می توان گفت که اولین دوره طلایی تصویرگری ایران در دنیا بوده است و جایزه های متعددی را ایران از آن خود خود می‌کند. فعالیت‌هایی که افراد مختلف مثل فرشید مثقالی، نورالدین زرین کلک، مرتضی ممیز و تمام اسامی بزرگ در آن دوره انجام دادند، چه در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و چه در نهادها و انتشارات دیگر، واقعاً آنچه که ما امروز به عنوان تصویرگری ایران میشناسیم را پایه‌ریزی کرد و آن دوره یک دوره طلایی بود که بزرگترین جایزه ادبیات کودکان و نوجوانان که جایزه هانس کریستین اندرسون است را آقای مثقالی در حوزه تصویرگری دریافت کردند.
وی افزود: بعد از انقلاب و پس از دوره جنگ نیز موج جدیدی را در دهه ۸۰ می‌بینیم که به پشتوانه ان دوره طلایی پیش از انقلاب شکل می‌گیرد که تصویرگری ایران بسیار در جهان مورد توجه قرار می‌گیرد، هنوز هم این حرکت ادامه دارد. نمایشگاه مهمی در دنیا نیست که ببینیم از کار تصویرگران ایرانی خالی باشد و به این موضوع خیلی توجه می‌شود. اگر بخواهیم یک آسیب شناسی کوچکی انجام دهیم فکر می‌کنم به نسبت دهه ۸۰ اتفاقی که الان افتاده، اولا آشنایی بیشتر تصویرگران با موضوع ادبیات کودک و کتاب های تصویری است، چون ما ارتباطات‌مان بسیار بیشتر شده، بیشتر می دانیم و بیشتر می بینیم. به خاطر اتفاقاتی که در ارتباطات اتفاق افتاده، تمام این جوایز شناخته شده است، بچه‌های ایرانی همیشه خیلی فعالانه شرکت می‌کنند.
وی درباره تفاوت تصویرگری در زمان حال با دهه ۸۰ گفت: در آن زمان تصویرگران خیلی روی موضوع تصویر تمرکز می کردند و کمتر به متن و مخاطب می‌پرداختند. این اشکال عمده کتاب‌هایی بود که آن دوره چاپ می‌شد. در حال حاضر تصویرگران خیلی با متن، موضوع مخاطب کتابهای تصویری و شیوه‌های نگارش کتابهای تصویری آشنا شدند و ما الان شاهد این هستیم که کتاب‌هایی که انتخاب می‌شود واقعاً کتابهای درخوری هستند. یعنی به این مفهوم نیست که فقط تصاویرشان زیبا است بلکه در کنار متن برای مخاطب کتاب های خوبی هستند.
بنابراین نه تنها تصویر در نمایشگاه‌های تصویرگری مورد توجه قرار می‌گیرد، بلکه کتابهای تصویری – متن در کنار تصویر- برای ناشران بسیار جذاب است و ناشران خارجی علاقمند هستند که با تصویرگران ایرانی کار کنند و کتاب‌هایی که در ایران منتشر شده را در کشور خودشان باز چاپ کنند. فکر می‌کنم روند رو به رشد را دارد و حضور یک نهادی مانند انجمن تصویرگران در این موضوع خیلی تاثیرگذار بوده است.
بوذری اضافه کرد: زمانی که انجمن تصویرگران در سال ۸۲تاسیس شد، یک مشکل این بود که خیلی‌ها نمی‌دانستند تصویرگری چیست. یعنی انجمن تصویرگران انرژی گذاشت که این مفهوم که تصویرگری چیست را توضیح دهد. انجمن تصویرگران و نمایشگاه‌هایی که در سال‌های اولیه برای بزرگداشت افراد پیشکسوت گذاشت، همه باعث شد که جامعه با تصویرگری بیشتر آشنا شود. خیلی وقت‌ها که می‌پرسند در تعریف ساده این هنر می‌گویم همان نقاشی های داخل کتاب. ولی به لحاظ مخاطب و شیوه کار بسیار متفاوت می‌شود. یکی از چالش‌های این انجمن در سال‌های اولیه، جا انداختن مفهوم تصویرگری بود.
مزینانی به حضور المان‌ها و متغیرهای بسیار پیچیده در تصویرگری مانند در نظر گرفتن مخاطب، آشنایی به شرایط گروه‌های سن و روان‌شناسی، اشنایی با متن و قصه نوشته شده، ناشر و… اشاره کرد که خلق هنری را دچار تفاوت ویژه کرده و هنر تصویرگری را نیز از دیگر رشته‌ها متمایز می‌کند.
بوذری نیز در ادامه یادآور شد: تفاوتی که می‌تواند بین تصویرگری و نقاشی وجود داشته باشد، همین مسئله است که تصویر سازی هنری کاربردی است که بر اساس نیاز یک سفارش دهنده شکل می‌گیرد و یک کار گروهی است که این مهم است، افرادی مثل ناشر، نویسنده و مخاطب که همه در ساخت یک کتاب تصویری خوب دخیل هستند. یعنی تصویرگر باید با نویسنده تعامل داشته باشد تا نویسنده بتواند حتی یک جاهایی متن را کوتاه‌تر کند به خاطر اینکه تصویر اینجا بهتر می تواند صحبت کند یا بالعکس. ما باید حتماً به مسئله مخاطب توجه کنیم. مسئله نشر کتاب نیز مهم است که این کتاب قرار است به چه شکلی منتشر شود، امکانات نشر در ایران به چه شکل است، روی چه کاغذی ما میتوانیم چاپ کنیم، اصلاً این رنگ با دستگاههای موجود در ایران، امکان پذیر است، با مرکب و تمام تکنولوژی که در اختیار داریم چاپ شود یا نه، همه این‌ها تاثیر می‌گذارد و تصویرگر باید توجه کند. امکان دارد کتاب اصلا به شکل نسخه چاپ شده در اختیار عموم قرار نگیرد و به شکلی کتاب دیجیتال باشد یا اصلاً تصویرسازی برای داخل سایت باشد. طبیعتاً فرمتی که هر کدام از این تصاویر دارند، متفاوت است و این دانشی است که تصویرگر باید داشته باشد تا بتواند یک کار خوب و مناسب ارائه دهد که کار را با هنرهای دیگر خیلی متفاوت می کند. فکر می کنم خیلی از هنرمندان بزرگی که ما می شناسیم، شاید در حیطه گرافیک ، نقاشی و یا مجسمه‌سازی بیشتر معروف باشند تجربه هایی در زمینه تصویرگری داشته‌اند. تقریبا می‌توان گفت از سال ۸۰ رشته دانشگاهی تصویرگری در مقطع فوق لیسانس در دانشگاه داریم، پیش از این کسی که کار تصویرگری انجام می‌داد بیشتر از رشته‌های گرافیک و نقاشی فارغ‌التحصیل شده بود. بنابراین خیلی از هنرمندان امروز ما در شاخه های مختلف کار کرده اند.
مزینانی درباره اهمیت تصویرگری و تاثیر آن به ویژه روی کودکان صحبت کرد و در ادامه از استقلال این هنر از کتاب و نشر هنر پرسید و بوذری پاسخ داد: زمانی که انجمن تصویرگران تاسیس شد، آن چیزی که ما از تصویرگری انتظار داشتیم، تصویرگری کتاب بود. هنوز هم البته تصور عام این است که وقتی ما درباره تصویرگری صحبت می‌کنیم، درباره تصویرسازی کتاب صحبت می‌کنیم. امروزه گونه‌های مختلف تصویرگری وجود دارد و خیلی از این گونه ها واقعا کاربردی هستند و تصویرگران به عنوان یک حرفه به آن نگاه می‌کنند، مانند تصویرگری برای طراحی پارچه، تولید اکسسوری برای مبلمان، دکوراسیون خانه و … و ما نمایشگاه هایی از این دست داشته ایم. گروه‌های علاقمندی به این حوزه هستند که روی این موضوع کار می‌کنند. انجمن تصویرگران هم همیشه تلاش کرده است که در این زمینه با گروه‌های مختلف همکاری کند. گروه‌های کوچک تری در شهرستان‌ها هستند که علاقمندند کارشان بهتر و از یک پلتفرم بزرگتری به نمایش دربیاید. اگر از انجمن تصویرگران خواستند کمکشان کند، انجمن بر اساس ضوابط و شرایطی که داشته، همیشه با این گروه‌ها همکاری کرده است. چون خودم همیشه فکر می‌کنم اگر هر کدام از این گروه های کوچک بتواند فعالیتش را بزرگتر کند و بتواند فعالیتش را جدی‌تر ادامه دهد، به نفع تصویرسازی ایران و فضای حرفه‌ای است که ما در آن کار می‌کنیم. بنابراین تصویرگری برای نیومدیا (رسانه‌های جدید) مانند سایت‌های اینترنتی، وسایل کاربردی مانند طراحی پارچه و … دارد شکل می‌گیرد و حرکت می‌کند و گروه‌هایی هستند که نسبت به این موضوع تخصصی کار می‌کند.
ما باید یک مقدار گسترده تر نگاه کنیم و از قالب کتاب این را بیرون بیاوریم. این امکانی است که در اختیار نقاشی و مجسمه‌سازی شاید نباشد ولی در اختیار تصویرگری است که به دلیل این است که تصویرگر حرفه‌ای به مخاطب و کاربرد فکر می‌کند. نه تنها در ایران، بلکه در خارج از کشور نیز روی این موضوع کار می شود که چطور میتوانیم نگاه متفاوتی به موضوع تصویرگری داشته باشیم، آن را فقط در قالب کتاب و این مدیای سنتی نبینیم و قابلیت‌های دیگرش را نیز در نظر بگیریم.
در بخش دیگری از این نشست مزینانی درباره حضور زنان در هنر تصویرگری اشاره کرد و مدیرعامل انجمن تصویرگران ایران مطرح کرد: عملاً بیشتر انجام اعضای انجمن تصویرگران را خانمها تشکیل می‌دهند. شاید در سال های گذشته و دهه ۴۰ و ۵۰ کمتر بودند و بیشتر آقایان در این زمینه فعال بودند. گرچه آن موقع هم نام‌های بزرگی داشتیم مانند لی‌لی تقی‌پور که اولین تصویرگر خانم است، مرحوم نفیسه ریاحی و… اما هر چه که جلوتر می‌رویم می‌بینیم که علاقمندی خانمها به این رشته بیشتر است. در نشست ها و بزرگداشت هایی که از طرف انجمن برگزار شده به سهم خانمها هم توجه شده و سعی شده بیشتر آثار به این افراد اختصاص پیدا کند. یکی از ارزش‌های این حرفه و دلایل پیشرفت آن حضور هنرمندان خانم است.
آسیه مزینانی درباره تصویرگری کتابهای درسی و اهمیت آن صحبت کرد و درباره میزان مداخله و حضور این انجمن تخصصی در تولید کتابهای پرسید. علی بوذری نیز در پاسخ بیان کرد: به زودی جشنواره تصویرسازی جلد کتاب های درسی با همکاری انجمن و وزارت آموزش و پرورش برگزار می‌شود. در واقع این جشنواره پیش از این در دهه ۸۰، ۳ بار در ۳ دوره مختلف با موضوع تصویرسازی داخل کتاب های درسی برگزار شده و حالا این بار با موضوع تصویرسازی جلد کتاب های درسی برگزار می شود که به نظر من بسیار اهمیت دارد. آن ۳ دوره ای که در دهه ۸۰ برگزار شد باعث شد که تصویرگران ایرانی با این موضوع آشنا شوند. تا آن موقع افراد محدودی بودند که در این کتاب ها کار می کردند ولی این جشنواره ها باعث شد که موضوع تصویرسازی برای کتاب های درسی به یک موضوعی در جامعه بدل شود. یعنی تصویرگرانی که خارج از ان محدوده بودند، وارد این موضوع شوند و کار بفرستند. از جشنواره های بسیار خوبی بود که در آن دوره برگزار شد، چون یک موضوع نویی را مطرح می‌کرد. این جشنواره ها باعث شد که خیلی از کسانی که کار کرده بودند و برای جشنواره ها فرستاده بودند، بعداً برای تصویرسازی کتاب های درسی همکار شوند. وی اضافه کرد: در این سال‌ها کتابهای درسی به لحاظ محتوایی و تصویری بسیار تغییر کرده و بخشی از این تغییر به خاطر آن جشنواره‌ها بوده و بخشی هم به خاطر تصویرگران جوانی بوده که اصلاً ژانر کارشان را به تصویرگری آموزشی اختصاص دادند. الان با اولین دوره تصویرسازی برای جلد کتاب های درسی مواجه هستیم که بسیار اهمیت دارد. چون جلد کتاب به هرحال ویترین کتاب است و می‌تواند مخاطب را به درون خود جذب کند. ما در واقع کتاب هایی داریم که چه بخواهیم و چه نخواهیم در اختیار تمام کودکان این سرزمین قرار می‌گیرد و کیفیت آنها بسیار اهمیت دارد. ما همیشه در این زمینه با وزارت آموزش و پرورش صحبت کردیم، نظراتمان را گفتیم و بهانه این جشنواره جلسات متعددی را با دوستان داشتیم. خوشبختانه یکی از اعضای فعال انجمن، آقای ذاکری آنجا به عنوان مدیر هنری در بخش کتابهای درسی فعال است و او همیشه ارتباط انجمن با کتابهای درسی را حفظ می‌کند. تقریبا حدود ۱۵ سال از جشنواره تصویرسازی متن کتاب های درسی می‌گذرد، امیدوارم این جشنواره‌ای که برگزار می شود، مستمر باشد و بتوانیم حداقل هر دو سال یکبار ببینیم و پیشنهادات دوستان را در قالب این جشنواره برای کتابهای درسی داشته باشیم. هر چقدر کیفیت کتاب‌ها بهتر باشد، طبیعتا می‌تواند روی ذائقه و آینده کودک مفیدتر باشد.
در پایان بوذری گفت: ما جلسات متعددی برای آسیب‌شناسی داشتیم که ببینیم چه لایوهایی می‌تواند برای همکاران تصویرگر جذاب باشد و خوشبختانه به هر حال خیلی مورد استقبال قرار گرفت. یکی از مجموعه لایوهایی که می‌خواهیم در آینده حتماً برگزار کنیم درباره جشنواره های تصویرگری و مسئله داوری است، مجموعه برنامه‌هایی درباره اهمیت جشنواره‌ها. گاهی حس می‌کنیم که این جشنواره‌ها خصوصاً برای تصویرگران جوان، اینقدر اهمیت حیاتی پیدا کردند که دیگر از آن کار اصلی اش را که در واقع تولید تصویرسازی برای مخاطب خاص چه در کتاب و چه در مدیای دیگر است، غافل شده‌اند. مخاطب ان‌ها دیگر داورن جشنواره‌ها هستند و برایشان مهم است که آنها را راضی نگه دارند. این گرایش شاید از حدود دهه۸۰ خیلی رشد کرده است ولی الان من احساس می کنم که این موضوع را باید مورد بررسی قرار دهیم و آن را به عنوان یک آسیب در زمینه تصویرگری نگاه کنیم. می‌توانم بگویم قرار است یک سری برنامه لایو با این مضمون در انجمن تصویرگران ایران، احتمالاً در همین تابستان و قبل از برنامه هفته تصویرگری، برگزار شود.